Η Φόνισσα όπως την είδε ο σκηνοθέτης της...

Δημοσιεύουμε μια συνολική κριτική για τη "Φόνισσα" με τη ματιά του σκηνοθέτη της, Χρήστου Λάτσινου, που αναρτήθηκε στο blog Μήνυμα στο Μπουκάλι. Γράφει:

Σ' αυτή τη φωτογραφία αριστερά, βλέπετε τη "Φόνισσα", έτσι όπως την ζούσαμε εμείς, χωρίς φτιασίδια και φώτα, χωρίς τους ηθοποιούς και χωρίς του τεχνικούς.

Αλλά σαν μια σειρά από αντικείμενα, που ενώ, επειδή ακριβώς είναι αντικείμενα, θεωρητικά είναι άψυχα, κατάφερναν όμως όταν ήταν στη σκηνή να αποκτούν ψυχή και να μετέχουν στη παράσταση.

Το καθένα, προσεκτικά τοποθετημένο στη θέση του μέσα στο σκηνικό, αποκτούσε ξεχωριστή αξία, όταν το άγγιζαν ή το χρησιμοποιούσαν οι ηθοποιοί ή όταν έπεφταν απάνω του τα φώτα.

Αυτή ήταν η "Φόνισσα", η δική μας "Φόνισσα", ένα φορτηγό πράγματα, που μας έδωσαν το καλύτερό τους εαυτό.

Αυτό όμως είναι το Θέατρο, ένα σύνολο παραγόντων, φαινομενικά αταίριαστων μεταξύ τους, που όμως αν μαγειρευτούν με την κατάλληλη συνταγή, γίνονται θέαμα, γίνονται συγκίνηση, κλάμα ή γέλιο.

Αυτό είναι το Θέατρο, ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ, τα οποία καλείται ο ήθο-ποιός, να τα εκμαιεύσει από τον θεατή, να τον υποβάλλει και νομίζω, πως οι ηθοποιοί της "Φόνισσας" τα κατάφεραν και με το παραπάνω.

Κατάφεραν να ποιήσουν ήθος, οι ήθο-ποιοί.

Τι σημαίνει ήθος, η ετυμολογία του;

Λέει στο λεξικό,

ήθος: το σύνολο των ψυχικών ιδιοτήτων του ανθρώπου 

Ναι λοιπόν, το πέτυχαν, η Πόλυ ποίησε-μετέφερε με απίστευτη υποκριτική δεινότητα, το ήθος της Φόνισσας, μιας φόνισσας, που ενώ διέπραττε επί σκηνής το χειρότερο των εγκλημάτων, το φόνο μικρών παιδιών, ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΜΙΣΗΤΗ, αντιθέτως, μάλλον η συμπάθεια ήταν το συναίσθημα που αποκόμιζε από τους θεατές.

Αυτό ήθελε και ο Παπαδιαμάντης νομίζω, γι αυτό δεν την οδήγησε στο βιβλίο του στο δικαστήριο, όπου θα ήταν πολύ μεγάλη  και ατιμωτική η τιμωρία, αλλά και η αντιπάθεια που θα γεννιόταν για μια φόνισσα μικρών παιδιών μόλις άρχιζαν να αποκαλύπτονται οι λεπτομέρειες της ιστορίας.

Ο συγγραφέας, δεν πήρε ποτέ θέση στο βιβλίο, για το δίκιο ή το άδικο της Φραγκογιαννούς, την οδήγησε όμως στην τιμωρία, που εν τέλει, ίσως ήταν αυτοτιμωρία, ίσως ήταν θεία δίκη, κι αυτό το άφησε ανεξήγητο.

Η τελευταία πρόταση του κειμένου, αν θυμάστε, ήταν για το θάνατο της φόνισσας και έλεγε πως η ηρωίδα του δράματος βρήκε το θάνατο,  "εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης" και αυτή η πρόταση συνοψίζει και το έγκλημα και την τιμωρία της φόνισσας.

Πρέπει όμως να μην αφήσω εκτός της σκέψης μου, τις τέσσερις γυναίκες, που έπρεπε να "ήθο-ποίησουν" (επιτρέψτε μου τη λέξη) τις γειτόνισσες - γυναίκες του χωριού, αλλά και να μετασχηματιστούν σε σκληρές τιμωρούς τύψεις κάτι σαν τις Αισχυλικές Ερινύες (έτσι όπως τις φαντάστηκα εγώ) σε πλάσματα δηλαδή μυθικά, χωρίς ψυχή, χωρίς ήθος. Κι όμως κι αυτό πέτυχε, το πέτυχαν, οι γλυκιές κόρες της γριάς και οι συμμετέχουσες στο δράμα της φίλες - γειτόνισσες, "ξύπνησαν" τις τύψεις της και την οδήγησαν στη τιμωρία. "Ήθο-ποίησαν" τις συγγενείς, τις γυναίκες, τις χαροκαμένες μάνες, ταυτόχρονα με τις "άηθες" Ερινύες, που ναι μεν δεν ζήτησαν τη τιμωρία της με καμία από τις δυο τους ιδιότητες, όμως την οδήγησαν εν τέλει εκεί. Το ευρηματικό του βιβλίου του Παπαδιαμάντη, που αφήνει ανεξήγητο το είδος του θανάτου, (αυτοκτονία - ατύχημα -θεία δίκη)  περιγράφοντας μόνο τον τρόπο, είναι σαφές πως ήταν πνιγμός και μάλιστα τη στιγμή που οι χωροφύλακες ήταν τόσο κοντά της που θα την συνελάμβαναν, ήταν μια σπάνια ευκαιρία για να έχει η σκηνοθετική ματιά αυτή την ευελιξία και νομίζω ότι  "πέτυχε".

Η φόνισσα, επικαλείται και καταριέται το "ριζικό της", που είναι αυτό, να σκοτώνει τα κορίτσια, ο νους "είχε υψωθεί", όπως γράφει ο Παπαδιαμάντης, είχε τρελαθεί.

Και ο τρελός, την εποχή που γράφτηκε η φόνισσα, δεν γιατρευόταν με γιατρούς, αλλά με ψαλμούς, με τον παπά. Γι αυτό το λόγο, υπήρχε ο κήρυκας, ένα σκηνοθετικό εύρημα, ίσως όχι κατανοητό με την πρώτη ματιά και επομένως περιττό, αλλά ο έχων γνώση των συγκεκριμένων ψαλμών, που ήταν αποτέλεσμα έρευνας, όχι δικής μου, αλλά δεν μπορώ να γράψω ποιου, δεσμεύομαι, μπορούσε να αντιληφθεί το βάθος των νοημάτων τους και βέβαια η παρουσία του Βασίλη ως κήρυκα, έδωσε την ευκαιρία να παρουσιαστούν οι αντρικοί ρόλοι, αφού εναλλασσόταν από κήρυκας σε βοσκό και αντίστροφα ξανά.

Τέλος ο Κώστας, αφηγούμενος συνοπτικά μεγάλα μέρη του βιβλίου, μας μετέφερε, καθισμένος ήρεμα και χωρίς συμμετοχή στο δράμα, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και εδάφια του βιβλίου, που αναγκαστικά δεν είναι γραμμένα με τη σειρά που παρουσιάστηκαν. 

Όλοι αυτοί οι ανθρώπινοι παράγοντες υποκρίθηκαν, τα άψυχα αντικείμενα, συμμετείχαν, όχι για να "ποιήσουν ήθος", αλλά για να βοηθήσουν τους προηγούμενους να υποκριθούν πιεστικότερα.

Γιατί όπως έγραψα και πιο πάνω και το ξέρετε όλοι καλά, το θέατρο είναι θέαμα και το θέαμα, υπόκειται σε συγκεκριμένους κανόνες, που για να τους αγνοήσεις, θέλει ΠΟΛΥ περισσότερο ταλέντο (δεν είναι θέμα γνώσεων- ΑΛΛΑ ΜΟΝΟ ΤΑΛΕΝΤΟΥ) από όσο ίσως διαθέτω εγώ και έτσι μάλλον δεν θα τους αγνοήσω.

Το σύνολο αυτών των παραγόντων, του υποκριτικού ταλέντου, του ήχου και του φωτός και των αντικειμένων, από μια παραξενιά του θεατρικού σύμπαντος, συνεργάστηκε άψογα στην παράσταση αυτή, που τελικά όπως μετρήσαμε εκ του προχείρου, την παρακολούθησαν στις έξι φορές που "ανέβηκε", περίπου 1000 άνθρωποι, ενώ κανένας απ' τους χώρους που παρουσιάστηκε, δεν είχε περισσότερες από 120 θέσεις (με εξαίρεση του Τρικούπειο με τις 220), πράγμα που σημαίνει με απλή αριθμητική, πως έμειναν αρκετοί όρθιοι κι όμως έμειναν μέχρι το τέλος.

Έφτασε τώρα η ώρα, η φόνισσα να αποσυντεθεί εις τα εξ' ων συνετέθη, και αυτό έμεινε απ' αυτήν. 

Αυτός ο σωρός πραγμάτων.

Εμείς γυρίσαμε στο σπίτι μας, και τα άψυχα επέστρεψαν στην αποθήκη τους, πανέτοιμα όμως να μας δώσουν πάλι όταν τους το ζητήσουμε, τον καλύτερό τους εαυτό.

Τέλος η φόνισσα, 

καταχωρήθηκε στο ντουλάπι του χρόνου και στης ιστορίας , με τον αριθμό 8/25. (οκτώ θεατρικά έργα, είκοσι πέντε παραστάσεις)

Είμαι ευχαριστημένος;

ΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ

η τελευταία σκηνή της "Φόνισσας" που όμως εσείς δεν την είδατε και δεν θα δείτε και ποτέ καμία τέτοια σκηνή.